145 χρόνια πέρασαν φέτος από την τελευταία επίσκεψη του Κων. Κανάρη από την γενέτειρα του Πάργα, της 5 Απριλίου 1863. Το 1973 ήρθαν στην δημοσιότητα από τον Πατρινό ιστορικό Δημήτρη Γατόπουλο τα αρχεία του Πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη. Συγκεκριμένα:
1) Δημοσίευμα στην εφημερίδα των Αθηνών <<Εστία>> της 14 Ιουλίου 1937 που στα ιστορικά της σημειώματα από τα <<Απομνημονεύματα του ίδιου του Κων/νου Κανάρη γράφει ο Δημ. Γατόπουλος τα εξής: << Το άνοιγμα των μνημονίων και ημερολογίων της οικογενείας Κων. Κανάρη και η αποκάλυψις άγνωστων έως τώρα στοιχείων περί της καταγωγής και της οικογενειακής προελεύσεως του ένδοξου θαλασσομάχου και πρωθυπουργού της νεωτέρας Ελλάδος Κων/νου Κανάρη, αποτελεί πράγματι ιστοριοδιφικών ευτύχημα. Την σχετικήν έρευνα οφείλομε εις των δισέγγονο του πυρπολητή Συνταγματάρχη κ. Κων. Θεμ. Κανάρην που έθεσεν ευγενώς εις την διαθεσίν μας τα κυριότερα αυθεντικά στοιχειά των οικογενειακών του αρχείων, μεταξύ των οποίων το προσωπικό ημερολόγιον του πυρπολητού. Εκ πάντων δε τούτων αποκαλύπτεται δια πρώτην φορά η προεπαναστατική ιστορία της οικογενείας Κων/νου Κανάρη, η δράσις αυτής και η συμμετοχή της εις την κινησίν του γένους κατά τους προπαρασκευαστικές χρόνους της Φιλικής Εταιρείας καθώς και το αρχαιότερο επώνυμο της από του 13ου αιώνος μ.χ τουλάχιστον. Πρέπει να σημειωθεί ότι το περιεχόμενον του ημερολόγιου, με τας οικογενειακάς σημειώσεις του πυρπολητού έμενεν έως τώρα μυστικόν. Διότι ο δοξασμένος θαλασσομάχος είχε λογούς να απαγόρευση την κοινολόγησίν του, ιδίως προς αποφυγήν σχολίων και παρεξηγήσεων μεταξύ των νεωτέρων συμπατριωτών του Ψαριανών. Λέγομεν δέ (νεωτέρων συμπατριωτών του), επειδή εξ αυτού του προσωπικού ημερολογίου του προκύπτει, ότι ο Κων/νος Κανάρης δεν είχε γεννηθεί εις τα ψαρά, άλλ΄ εις την Πάργα της Ηπείρου κατά μήνα Σεπτέμβριον του 1790 και εγκατεστάθη μόνο κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους εις τό νησί των Ψαρών. Με την βοήθεια λοιπόν, των ημερολογίων της οικογενείας Κανάρη, διευκρινίζεται ότι η νεοελληνική οικογένεια Κανάρη υπήρξε συνέχεια της παλαιοελληνικής οικογενείας Σπηλιωτέα, κλάδου και αυτής της προμεσαιωνικής οικογενείας CAPO DE SPILIA της οποίας τα μέλη, τιτλούχοι των Βενετών και Γενουησίων αρχόντων απαντώνται εν δράσει περί το 1200 μ.χ. Πάντως ως προπάππος του πυρπολητού Κανάρη φέρεται ο Νικόλαος Σπηλιωτέας. Εκ του υιού δε τούτου Θεμιστοκλέους έγεννήθη κατά το 1750 ο Νικόλαος Σπηλιωτέας, που είναι πατήρ του πυρπολητού Κων/νου Κανάρη και των αδελφών του Περικλέους, Γενικού Εφόρου της Στερεάς Ελλάδος και Δημοσθένους Κανάρη. Ο πυρπολητής Κων. Κανάρης ήτο ο υστερότοκος υιός του Νικολάου Σπηλιωτέα, εγκατεστάθη δε με την οικογένειάν του από μικρό παιδί 15 ετών εις τα Ψαρά όπου κατά την συνήθειαν της παλαιάς εποχής επεκράτησε το Ψαριανό παρατσούκλι του Κανάρη. Κατά τον ίδιον τρόπο μετωνομάσθη και ο εγκατασταθείς εις τα Ψαρά εκ Πάργας (άξιος συμπολεμιστής του Κανάρη) Ιωάννης Δημουλίτσας εις Πατατούκον. Περί του νεοτέρου επώνυμου του ενδόξου θαλασσομάχου Καν-Άρης ή Κανάρ (εκ του Καναρίνι) ο υιός του Αριστείδη Κων. Κανάρης (ο φονευθείς κατά τα ταραχώδη γεγονότα της δευτέρας μεσοβασιλείας, παρά την σημερινήν λεωφόρον Ηρώδου του Αττικού, αξιωματικός), γράφει εις το ημερολόγιον του: <<...απεκλήθη ο πατήρ μου Κάν-Άρης ή Κανάρης, λόγο τον μειλιχίου και σώφρονος χαρακτήρος του διότι αν και ριψοκίνδυνος, πολεμικός και αποφασιστικός, ενεργεί πάντοτε κατόπιν περισκέψεως...>>.
Δια της προεπαναστατικής δράσεώς του ο νεαρός Σπηλιωτέας, επιβληθείς εις τα Ψαρά και φέρων το νέο επώνυμων Κανάρης, δόξασε τη νέα του πατρίδα δια των πολεμικών του κατορθωμάτων.
Προηγουμένως όμως συνεδέθη δια του δεσμού του γάμου με την ωραίαν αρχοντοπούλα των Ψαρών Δέσποινα Μανιάτη με την οποίαν έζησε και εμοιράσθη τις μεγάλες περιπέτειες της ζωής του και την αθάνατον δόξα του. Οι περισσότεροι περιηγηταί που ησχολήθησαν με τα περιστατικά της ζωής του Κανάρη έγραψαν με θαυμασμόν και τον οικογενειακόν του βίον και την σύζυγόν του ως πιστήν και αξιοθαύμαστον σύντροφον του ήρωος ανταξίαν της ευγενείας της καρδιάς του. Όλοι σχεδόν την ανέφεραν ως γυναίκα με μεγάλα χαρίσματα, που πάντα εθήλαζε και ένα παιδί.
Έτσι λοιπόν εδημιουργήθη μέσο περιπετειών και κατορθωμάτων η οικογένεια του ένδοξου θαλασσομάχου Κων. Κανάρη εις τα Ψαρά, συνέχεια της παλαιοελληνικής αρχοντικής οικογενείας Σπηλιωτεά από την πολύπαθη Πάργα της Ηπείρου>>. Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Η Πάργα". Τέλος πρώτου μέρους. Δεύτερο μέρος εδώ.